Garanti BBVA’nın öncülüğünde kurulan Salt müzesi, yeni ve dikkat çekici sergisi Karanlık Dünya ile izleyicilere unutulmaz bir deneyim sunuyor. Bu sergi, bir sanatçı ile bir senaristin disiplinlerarası araştırma ve yaratıcılık sürecine dayanarak, Türkiye sinemasının ve belgesel tarihinin karmaşık ve çok katmanlı hikayesini yeniden keşfe davet ediyor.
Sergi, Metin Erksan’ın yönettiği ve Bedri Rahmi Eyüboğlu tarafından kaleme alınmış aynı adlı filmin yapım aşamasından itibaren gelişen hikayesine odaklanıyor. Bu süreçte, filmin hikayesi, 1950’ler Türkiye’sinin kültürel ve politik ortamında derinlemesine inceleniyor. Ayrıca, filmin çeşitli versiyonları, tartışmaları, söylentileri ve arşiv malzemeleriyle birlikte, ortaya çıkan sorular ve çok katmanlı anlatımlar sergide yer alıyor.
Filmin Toplumsal ve Politik Bağlamı
Filmin çekim süreci, toplumsal gerçekçilik akımını yansıtarak Sivrialan (Sivas) ve Ürgüp (Nevşehir) gibi bölgelerde gerçekleşiyor. Bu mekânlar, Anadolu’nun geleneksel yaşamını ve halk hikâyelerini yansıtırken, melodram temasıyla iç içe geçmiş bir gönül hikâyesine de zemin hazırlıyor. Ancak, dönemin tarımsal kalkınma ve kırsal modernleşme politikalarının etkisiyle, filmde beklenmedik dönüşümler yaşanıyor.
Yönetmen Erksan’a göre, United States Information Service (ABD Bilgi Servisi) tarafından temin edilen ve Hudson tarlalarındaki biçerdöver görüntüleri ile İstanbul’un dış mekânlarında çekilen okul ve dispanser sahneleri, filmin anlatısını idealleştirilmiş bir köy imgesiyle şekillendirmeyi amaçlıyor. Bu eklemeler, Veysel’in yaşam öyküsünün ön plana çıkarılmasının yerine, dönemin resmi ideolojisini yansıtan bir propaganda aracına dönüşüyor.
Sansür ve Üretim Sürecinin Gizemi
Filmin üretim sürecinde, Ankara’daki Merkez Film Kontrol Komisyonu’nun 1952 Aralık – 1953 Kasım ayları arasında hazırladığı üç raporda, çeşitli sahnelerin sansüre uğradığı belirtiliyor. Bu raporlarda, hangi sahnelerin sakıncalı olduğu açıkça ifade edilmemekle birlikte, toplumun idealize edilmesine yönelik kaygılar ön planda tutuluyor. Yapımcılar, bu sansür kararları doğrultusunda, film kurgusunda değişiklikler yaparak, Âşık Veysel’in Hayatı adıyla 31 Aralık 1953’te sinemaseverlerin beğenisine sunuyor.
Günümüzdeki Durum ve Araştırma Süreci
Bugün, filmin orijinal versiyonu ve değişiklikler hakkındaki bilgiler hâlâ belirsizliğini koruyor. Farklı kopyalar arasında ses, görüntü ve kurgu farklılıkları bulunuyor. Ayrıca, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’nin Sami Şekeroğlu Sinema ve Televizyon Uygulama ve Araştırma Merkezi arşivinde yer alan 35mm nitrat film, nadir ve özgün görüntüler içeriyor. Bu materyaller, serginin araştırma ve yeniden üretim sürecinin temelini oluşturuyor.
Disiplinlerarası Yaklaşım ve Sanat
Sergi, Mike Bode ve Caner Yalçın gibi sanatçı ve araştırmacıların çalışmalarına dayanıyor. Bu disiplinlerarası yaklaşım, filmin sadece bir eser değil, aynı zamanda kültürel, politik ve tarihsel dönüşümlerin şekillendirdiği bir nesne olduğunu gösteriyor. Arşiv malzemeleri yeni sanatsal pratiklerle yeniden canlandırılıyor ve video enstalasyonlarıyla destekleniyor.
‘Karanlık Dünya’ sergisi, filmin dolaşımını ve etkileşimlerini yeniden anlamlandırmayı amaçlıyor. Üretim koşulları, sansür mekanizmaları ve ideolojilerin nasıl şekillendiği üzerine derinlemesine analizler yapılıyor. Farklı versiyonlar ve arşiv materyalleriyle, izleyicilere eleştirel bir bakış açısı kazandırmayı hedefliyor.
Sergi, 23 Temmuz – 14 Aralık tarihleri arasında Salt Galata’nın Mastercard Sergi Mekânı’nda ziyaretçilere açık olacak. Ayrıca, çeşitli kamu programları ve Kasım ayında yayımlanacak dijital içeriklerle katılımcılara zengin içerikler sunulacak. Güncel bilgiler ve detaylar saltonline.org adresinde bulunabilir.
Sanatçı ve Araştırmacılar Hakkında
- Mike Bode: Disiplinlerarası sanatçı ve araştırmacı. Mekânsal ve görsel incelemeleri, toplumsal ve politik dönüşümlerle ilişkili. Kunst-Werke Berlin, Contemporary Art Centre Vilnius, Nobel Prize Museum Stockholm, Secession Vienna, Institute of Contemporary Art Miami ve Yokohama Trienali gibi kurumlarda sergiledi.
- Caner Yalçın: Senarist ve yönetmen. Marmara Üniversitesi Gazetecilik bölümü mezunu, İstanbul Bilgi Üniversitesi’nden yüksek lisansını tamamladı. Çeşitli televizyon ve dijital platformlar için senaryolar yazıyor ve kısa filmler yönetiyor.
Sergiye Destek Veren Kuruluşlar
Sergi, Türk Tuborg A.Ş., Eureko Sigorta, Jotun, Hollanda Krallığı, Institut Français ve Meksika Büyükelçiliği gibi kurumların katkılarıyla gerçekleştiriliyor.
Bu içerik yapay zekanın desteğiyle oluşturulmuştur. Bir hata olduğunu düşünüyorsanız lütfen iletişime geçin.
